भैरवगड किल्ला (मोरोशीचा किल्ला) विषयी ऐतिहासिक माहिती
Bhàiravgad Fort information in Marathi (moroshicha Bhairavgad)
• स्थान:
महाराष्ट्र राज्यातील ठाणे जिल्ह्यातील मुरबाड तालुक्यात पश्चिम घाटात म्हणजे सह्याद्री पर्वतात आपणास मोरोशी गावाजवळ आपणास हा किल्ला पाहायला मिळतो.
• उंची : हा किल्ला समुद्र सपाटी पासून सरासरी ११४५ मीटर उंचीवर आहे.
• भैरवगड किल्ला पाहायला जाण्यासाठी प्रवाशी मार्ग :
• भैरवगड हा किल्ला मुंबई पासून सुमारे १२५ किलोमीटर अंतरावर आहे. तर पुणे येथून १४५ किलोमीटर अंतरावर आहे.
• या ठिकाणी येण्यासाठी मुंबई येथून – कल्याण तेथून पुढे अहमदनगरकडे जाणारी माळशेज घाटातून जाणार्या बसने मोरोशी गावी उतरुन आपण या किल्ल्याकडे जाऊ शकतो.
• पुण्याकडून येताना आपणास पुणे – राजगुरूनगर येथून पुढे जुन्नर मार्गे माळशेज घाटातून पुढे मोरोशी गावी व तेथून पुढे किल्ल्याकडे जाऊ शकतो.
• भैरवगड किल्ल्यावर पाहण्यासारखी ठिकाणे:
• सह्याद्री पर्वतात उत्तर विभागात आपणास ठाणे व अहमदनगर अन् पुणे किल्याच्या सीमेवर माळशेज घाट व नाणे घाट यांवर पहारा देत उभा असलेला एक सह्याद्री पर्वतातील मावळा म्हणून मोरोशीच्या भैरवगडाचा उल्लेख केला जातो.
सह्याद्री पर्वत व दख्खनचे पठार हे अग्निजन्य खडकाचे बनले आहे. आपण भूगोलात शिकलेल्या प्रस्थरभंग भिंतीचे उत्तम उदाहरण म्हणजे मोरोशीच्या भैरवगड किल्लास पाहू शकतो.
माळशेज घाटातून जाणारा कल्याण व अहमदनगर या घाट रस्त्यावर आपणास मोरोशी हे गाव कोकणच्या बाजूस घाट उतरणी वर लागते. या ठिकाणी आपणास राहण्याची व जेवणाची सोय होऊ शकते. येथून पुढे कच्च्या वाटेने आपण भैरवगड किल्ला पाहायला जाऊ शकतो. किल्ला पाहायला जाण्यापूर्वी मोरोशी परिसरात असणाऱ्या मंदिराचे दर्शन गिर्यारोहक घेतात.
• भैरवनाथ मंदिर:
हा किल्ला पाहायला जाण्यापूर्वी या किल्ल्यास ज्या देवाच्या नावाने नाव पडले त्या देवतेचे मंदिर या परिसरात आहे. साध्या पद्धतीने बांधणी केलेले हे मंदिर बाहेर सभामंडप व आतील बाजूस गाभारा आहे. गाभार्यात आपणास सुकाई देवी, विठलाई देवी,लक्ष्मी देवी, वाघजाई देवी, भैरवनाथ देवता अन् जोगेश्वरी देवीची मूर्ती पाहायला मिळतें. देवाचे दर्शन घेऊन पुढे गडरोहण करण्यासाठी गिर्यारोहक जातात.
 |
| छोटेसे शिव मंदिर |
 |
| भैरवनाथ देवस्थान |
• टायटॅनिक पॉइंट:
या वाटेने पुढे जाताना हिरव्या वनराईतून वाट काढत आपण अर्ध्या तासात उंच डोंगरावर येतो. त्या ठिकाणी आपणास एक पॉइंट पाहायला मिळतो. तो आहे टायटॅनिक पॉइंट या पॉइंट वरून सुंदर सह्याद्री पर्वतातील रमणीय ठिकाणांचे दर्शन घडते. या ठिकाणी दरीतून येणाऱ्या वाऱ्याचा मनमुराद आनंद लुटता येतो. व् परिसरातील अनेक ठिकाणे पहाता येतात.ते ही धुके व पाऊस नसताना.
• विस्तृत पठार :
टायटॅनिक पॉइंट पाहून थोडे वरील बाजुस आल्यावर आपणास विस्तृत पठारी भाग लागतो. या ठिकाणी आपणास पावसाळ्यात उंच वाढलेले गवत पाहायला मिळते. तर उन्हाळ्यात ते कापल्यावर विस्तृत पठारी प्रदेश पाहण्याचा आनंद मिळतो. या परिसरात अनेक झाडे ही पाहायला मिळतात.
• गड भिंत पायथा :
विस्तृत पठार पाहिल्यावर आपण थोडा खडा चढ चढून वर आल्यावर प्रस्तर भिंतीच्या पायथ्याशी येतो. एका बाजूस खोल दरी तर दुसरीकडे उंच काळ्या अग्निजन्य बेसाल्ट खडकाची निसर्ग निर्मित भिंत आपणासमोर उभी पाहायला मिळते.
• बंधिस्त खांब टाके:
या ठिकाणी आपणास बांधिस्त खांब पाण्याचे टाके पाहायला मिळतें. ज्यातील पाणी हे पिण्यायोग्य आहे.
• भुयारी खोली :
या ठिकाणी भिंती पासून थोडया उंचीवर एक खडक खोदून तयार केलेली खोली गुहा पाहायला मिळते. या ठिकाणी पूर्वी शिबंदीतील मावळ्यांना राहण्यासाठी या गुहा खोलीची निर्मिती केलेली दिसते.
• पायरी मार्ग:
आता खरी किल्ल्याची चढण सुरु होते. किल्ला चढण करताना आपल्यासोबत गिर्यारोहण करण्याचा अनुभव असला पाहिजे. कारण हा किल्ला सर्व सामान्य लोकांना सर करणे अत्यंत अवघड आहे. या किल्याचा पायरी मार्ग काही ठिकाणी आखूड इतका की एकच पाय ठेवता येईल असा आहे. तर काही ठिकाणी रुंद आहे. एका बाजूला खोल दरी, जरासा तोल गेला तर आपण दरीत कोसळू शकतो. या साठी किल्ला चढताना दोर असणे आवश्यक आहे. हा पायरी मार्ग थोडा पुढे उंचीवर असणाऱ्या गुहे पर्यंत पोहोचवतो.
• कात्याळ गुहा :
या मार्गाने पुढे गिर्यारोहण करत वरील बाजूस आल्यावर मध्येच आपणास एक गुहा लागते. या गुहेत वाकून खाली बसून सरपटत प्रवेश करावा लागतो. आतमध्ये आल्यावर थोडा विसावा मिळतो. या गुहेतून पुढे चढून वरील बाजूस असलेल्या पायरी मार्गास लागता येते.
• पायरी मार्ग :
गुहेतून आपण वर चढून वरील पायरी मार्गास लागतो. हा मार्ग इंग्रजी झेड अक्षरासारखा आहे. या मार्गावर काही ठिकाणी पायऱ्या तुटलेल्या पाहायला मिळतात. या मार्गाने आपण गिर्यारोहण रस्सीच्या साहाय्याने वर जाऊ शकतो. मात्र गिर्यारोहण करणारेच हा मार्ग चढू शकतात.
• कातळ गुहा :
पुढे किल्याच्या वरील बाजूस आपणास आणखी एक कातळ गुहा पाहायला मिळते.
• गड माची पाणी टाके :
पुढे गडाच्या वरील भागात आल्यावर थोडीशी सपाट माची सारखी जागा आहे. तिथे आपणास गडाच्या माचीवर एक पाण्याचे टाके पाहायला मिळतें.
• राजवाडा व वास्तू अवशेष:
गडाच्या वरील बाजूस आल्यावर आपणास एका वास्तूचे अवशेष पाहायला मिळतात. यावरून गडावरील राहणाऱ्या लोकांसाठी या ठिकाणी निवास वास्तू किंवा एखादा वाडा बांधलेला पाहायला मिळतो.
• गडाचा माथा बालेकिल्ला :
पायरी मार्गाने आपण गडाच्या माथ्यावर पोहोचतो. त्या ठिकाणी आपणास निवडुंग उगवलेले पाहायला मिळेल. त्या ठिकाणी आल्यावर आपण संपूर्ण परिसराचे दर्शन घेऊ शकतो. या ठिकाणी कोणतीही वास्तू पाहायला मिळत नाही. कारण या किल्याची चढाई करने अत्यंत अवघड आहे. या किल्याची निर्मिती ही फक्त परिसरातील घाटमार्गावर तसेच प्रदेशातील ठिकाणांवर पाहणी करण्यासाठी याची निर्मिती झाल्याचे आपणांस समजते. आपणास फक्त थोडीशी जागा या ठिकाणी पाहायला मिळते ती ही चढून गेल्यावर विश्रांतीसाठी .
• या ठिकाणाहून आपण कोकणकडा, आजोबा डोंगर, हरिश्चंद्रगड, अलंग, मलंग, कुलंग, बोराटीची नाळ नाणांचा अंगठा, जीवधन किल्ला, गोरखगड पाहता येतो.
• भैरवगडाविषयी ऐतिहासिक माहिती :
• भैरवगड हा जुन्या व्यापारी मार्गावर हा किल्ला टेहेळणी साठी बांधला गेला आहे.यावरून या किल्याची निर्मिती ही सातवाहन काळात झाल्याचे जाणवते.
• पुढे चालुक्य,यादव अशा अनेक सत्ता या प्रदेशावर राज्य करत होत्या. पुढे मुस्लिम शासक तसेच मराठा स्वराज्य व नंतर साम्राज्य असा प्रवास या किल्याचा झाला असावा.
• सध्या हा किल्ला स्वतंत्र भारत सरकारच्या ताब्यात आहे.
• अशी आहे भैरवगड किल्याविषयी ऐतीहासिक माहिती.
